Stalin’i hapishane’den kurtaran Türkçü: Mehmet Emin Resulzade
Stalin, 1908'de Çarlık Rusyasın da, Mart ayında, Bakü’de ki, Bailov hapishanesine düşmüştü. Mehmet Emin Resulzade, Stalin’i hapishaneden kurtarmak için baya bir para sarf etmiştir. Stalin hapishaneden kaçmasına yardım ettikten sonra Stalin, Resulzade’nin evinde saklanmıştır. Bahsedilene göre Resulzade, bir kaç kez Stalin’i ölümden kurtarmıştı. (1)
Stalin’in Bakû cezaevindeki kaydı. (№16, 26 Nisan 1926)
Stalin ile Resulzade, Çarlık Döneminde Güney Kafkasya da tanışıp dost olmuşlardı. Kayıtlara göre Resulzade’nin babasının Novhanı köyünde ki evinde kalıyormuş Stalin.
Stalin Komünist Partisi kurduktan sonra Resulzade’yi davet etmiş fakat Resulzade reddetmiştir. (2) Azerbaycan Sovyet işgaline uğradıktan sonra, Resulzade 17 Ağustos 1920’de tutuklanır. Azerbaycan komünistleri Resulzade’nin cezalandırılması için ısrar ederler fakat 1 Kasım 1920 tarihinde Bakü’ye gelen Stalin, Resulzadeden haberi olur. Resulzade’yi hapisten kurtarmak için Moskova’ya davet eder. Ve Stalin’in kişisel vagonu ile Moskova’ya getirilir.
Stalin, Resulzade’ye Sovyet devletinde üst düzey görevler de teklif eder. Ancak Resulzade, sadece üniversitede ders vermekle ve bilimsel yayınlar yapmakla yetinmiştir.
Bir yazı neşretmek isterim: “Mehmed Emin’in Sovyet Rusya’da bundan sonraki hayatı birkaç cümleye sığar. Stalin ile beraber Moskova’ya gelince Şark Neşriyatında işe yerleştirilir. Bu neşriyat ihtilal edebiyatı yayınlayıp kolonilere dağıtmak üzere, Komintern’in şark bölümünün bir şubesi gibi kabul edilmektedir. Resülzade yazarlık eder, birkaç makale bastırır. Derin bir sansür tutulmasına ve kendi makalelerini de kontrol etmelerine öfkelenip vazgeçer bu işten. “Cizn’ natsional’ nostey” gazetesindeki bir makalesine “Bütün dünyada Sovyet iktidarı yaşasın” şeklindeki sözleri ilave edilip basılınca, Milletler Komiserliği Kollekyum üyesi olan eski dostu Sultangaliyev’in yanına şikayet etmeğe gelir. Sultangaliyev ise ellerini açıp hiçbir şey yapamadığını, Bunun Merkez Komite ibaresi olduğunu söyler
Resülzade 1922’de Finlandiya’ya gider. Onun durumu için iki durum var: Birincisi, o Helsinki’ye iş icabı, kağıt satın almak için gitmiş. Geldiğinde elçiliğe burada kalacağını söylemiş ve daha sonra halkın parasını çalıp kaçtı diye yazılmasına fırsat olmasın diye hazine paralarını, teslim ettiğine dair kağıt yazdırıp vermiş. İkincisine göre de şöyledir: Bunu Sultangaliyev kendisine yakın kişilere söylemiştir. Mehmed Emin’in hudut dışına kaçması, Finlandiya’daki Tatar cemaatinin yardımı sayesindedir, Petrograd Camii imamı Bigiyev de yardım etmiştir.
Çok geçmeden Resülzade İstanbul’a gelir, sonra Ankara’ya gider ve burada onu Mustafa Kemal kabul eder.” (3)
Resulzade, İstanbul’dayken 1923’ün Ocak ayında Stalin’e açık bir mektup kaleme almıştır. Resulzade, kendisini kurtardığı için Stalin’e teşekkür etmektedir:
“Arkadaşlarım hapishaneden beni bıraktıklarını öğrenince çok şaşırmışlardı. Onları anlıyorum. Öyle ki birçok işçi sadece Musavat partisinin sıradan üyeleri oldukları için kurşuna dizildiler. Bense onların lideriydim. Ancak bu mucize, sizin sayenizde gerçekleşti. Siz, geçmiş dostluğumuzu hatırladınız ve beni Bakû hapishanesinde çıkardınız.”
Resulzade, Bolşeviklere yönelik eleştirilerini de dile getirir ve emperyalist yayılmacı politikalarını kınar ve sonra mektubunu “inanın, benim için yaptıklarınızı asla unutmayacağım” sözleriyle bitirmiştir. (4)
“Mehmet Emin Resulzade — Bir Türk Milliyetçisinin Stalinle İhtilal Hatıraları” kitabın da olaylarla ile ilgili detaylar mevcuttur. Resulzade’nin Biyografisi ve Azerbaycan Tarihi için Sebahattin Şimşir’in kitaplarına başvurulabilir.
Bu yazım da Resulzade ve Stalin’in dostluğunu anlattım. Şunu da belirtmeyelim ki Şimşir’in ifadesine göre Türkiye, Resulzade’yi Sovyetlere muhalefet eden yazılarından dolayı yurt dışına çıkmaya zorlamış. (5) Bu konuya daha sonra ki yazım da değineceğim.
NE MUTLU TÜRK’ÜM DİYENE!
NOTLAR:
(1) Mehmet Perinçek — Stalin’i Hapishaneden Kaçıran Türkçü: Mehmet Emin Resulzade, 5 Ekim 2017.
(2) İrani Nov” (Yeni İran) gazetesi, Mayıs 1910, Sayı: 206.
(3) Bulat Soltanbekov — Mehmet Emin Resulzade ve Stalin, Çev. Mustafa Öner, Kazan Utları, Tataristan, 1995, sayı: 4, 133. Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, 20. Sayı, s. 119–129.
(4) Aydın Balayev, Mamed Emin Rasulzade (1884–1955), İzdatelstvo “Filinta”, Moskva, 2009, s. 214–215, 217–219; Azerbaycan Tarihi, c.6, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Tarih İnstitutu, Bakı, 2000, s.14; Meryam Oruclu, Azerbaycanda ve Mühaciretde Müsavat Partiyasının Faaliyeti (1911–1922), Azerneşr, Bakı, 2001, s.97; Aleksandr Goryanin, “Ponyat Drugoy Narod”, Azerbaycanskaya Demokratiçeskaya Respublika, Salam Press, Moskva, 2008, s.125–126; Tadeusz Swietochowski, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905–1920, Bağlam Yayınları, İstanbul, Ağustos 1988, s.244–245.
(5) Sebahattin Şimşir — Azerbaycan’ın İstiklal Mücadelesi, 2013, IQ Yay, s. 15.
